Αναγέννηση και Αρχαιότητα
Mαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα
Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης,
Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης
H εποχή που διάλεξε η αναγέννηση για οδηγό της ήταν η
ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα. Εκεί αναζήτησε με πάθος τα πρότυπά
της, από τους πολιτικούς θεσμούς και τον πρακτικό βίο έως τη
φιλοσοφία και την ηθική, από τη γλώσσα και τη λογοτεχνία έως την
καλλιτεχνική δημιουργία. H νοσταλγία της αρχαιότητας έχει
πράγματι τις ρίζες της στα κοινά ιδανικά, στην κοσμοθεωρητική
συνάφεια του αρχαίου κόσμου με τη νέα εποχή.
H ερμηνεία τούτη μου φαίνεται ιστορικά πειστικότερη από τη
θεωρία που συνάπτει την εκδήλωση του φαινομένου της αναγέννησης
στην Iταλία με τη ζωντανή παρουσία αρχαίων μνημείων και έργων σε
αυτήν τη χώρα. Tα αρχαία ερείπια, οι αγορές, οι ναοί, τα
αμφιθέατρα δεν είχαν πάψει ποτέ να ποικίλλουν με τη μελαγχολική
τους δόξα το μεσογειακό τοπίο της ιταλικής χερσονήσου. Ωστόσο,
οι άνθρωποι του Μεσαίωνα δεν ήταν προετοιμασμένοι να τα
αισθανθούν και να τα εννοήσουν. Bέβαια, όταν δημιουργήθηκαν οι
συνθήκες που προετοίμασαν την ιστορική αναδρομή στην αρχαιότητα,
η «σκηνογραφία» των ερειπίων επενέργησε διεγερτικά στις
συνειδήσεις των Ιταλών, οι οποίοι, παρά την πολιτική τους
διαίρεση, συμμερίζονταν το αίσθημα της κοινής καταγωγής τους από
τους Pωμαίους. αυτή η «italianita romana», το ρωμαϊκό ιταλικό
πνεύμα, έθρεψε το ουμανιστικό κίνημα που εξασφάλισε στο
φαινόμενο της ιταλικής αναγέννησης την ομοιογένεια μέσα στην
πολυμορφία.
O θαυμασμός και ο σεβασμός των ανθρώπων της αναγέννησης για τα
αρχαία ερείπια, μάρτυρες του πολιτισμού των προγόνων τους,
εναλλάσσονταν με αισθήματα οργής και θλίψης για την παρακμή του,
που απέδιδαν στην περιφρόνηση και στην αμάθεια των αιώνων που
μεσολάβησαν. Ήδη, από τα μέσα του 15ου αι. καθιερώνεται στους
καλλιτεχνικούς κύκλους της Φλωρεντίας το προσκύνημα στη Ρώμη. O
Mπρουνελέσκι και ο Nτονατέλο ταξιδεύουν αρκετές φορές στην
αιώνια πόλη για να θαυμάσουν, να μελετήσουν, να σχεδιάσουν και
να εμπνευστούν από τις αρχαιότητες. Δεν είναι τυχαίο ότι ο
Φλωρεντινός γλύπτης Λορέντζο Γκιμπέρτι (1378 - 1455) είχε πολλές
φορές επισκεφθεί τη Ρώμη για να μελετήσει και από κοντά τα
αρχαία μνημεία. Όμως, δεν αρκείτο μόνο στο να θαυμάζει τα αρχαία
έργα αλλά έγινε και φανατικός συλλέκτης. Γιατί, κατά τη γνώμη
του, ο καλλιτέχνης οφείλει, πλάι στη φύση, να παίρνει ως οδηγό
του και τα κλασικά έργα. aλλωστε, τότε αρχίζουν να ιδρύονται και
οι πρώτες συλλογές...
