ΑΡΧΑΙΑ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ
(αντίστοιχο κεφάλαιο του τόμου
«ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ»
επιμέλεια Γιώργος Καραμανώλης)
Δωρης Σκαλτςας
Η βασική διαφορά του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνονταν οι
αρχαίοι τη γνώση από τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβανόμαστε
εμείς είναι ότι για μας πρωταρχικό στοιχείο της έννοιας «γνώση»
είναι η δικαιολόγηση για ποιον λόγο πιστεύουμε αυτό που λέμε ότι
γνωρίζουμε. Η δικαιολόγηση της γνώμης είναι καθοριστική για το
αν κάτι είναι γνώση ή απλή γνώμη. Οι αρχαίοι όμως δεν
ενδιαφέρονταν πρωταρχικά για τη δικαιολόγηση της γνώμης
προκειμένου αυτή να θεωρείται γνώση. Για να κατανοήσουμε τον
τρόπο με τον οποίο οι αρχαίοι αντιλαμβάνονταν τη γνώση, πρέπει
να τη σκεφτούμε αναλογικά με την αισθητηριακή αντίληψη. Οι
αρχαίοι θεωρούσαν ότι γνωρίζουν κάτι όταν αντιλαμβάνονταν με
σαφήνεια όλα όσα σχετίζονταν με αυτό. Η πρόταση που θα
υποστηρίξω εδώ, λοιπόν, είναι πως οι αρχαίοι θεωρούσαν ότι
γνωρίζουν κάτι όταν κατανοούσαν την κατάσταση του αντικειμένου
της γνώσης. Θα ονομάσω τη διαδικασία αυτή καταστατική σύλληψη
της γνώσης, η οποία, όπως υποστηρίζω, αποτελεί τον
χαρακτηριστικό τρόπο προσέγγισης της γνώσης από τους αρχαίους.
Μία από τις συνέπειες αυτής της σύλληψης της γνώσης είναι ότι
γενικώς οι αρχαίοι θεωρούσαν ότι γνωρίζουμε αντικείμενα όπως και
αντιλαμβανόμαστε αντικείμενα με τις αισθήσεις μας, και μόνο
δευτερευόντως γνωρίζουμε γεγονότα ή καταστάσεις πραγμάτων,
γιατί άλλωστε δευτερευόντως αντιλαμβανόμαστε γεγονότα ή
καταστάσεις πραγμάτων. Το αντικείμενο της γνώσης είναι μια
οντότητα από πλευράς οντολογίας και η γνώση του αποκαλύπτει στο
υποκείμενο της γνώσης την κατάσταση του αντικειμένου όπως
πραγματικά είναι.
Τέλος, αν και μιλώ για το πώς οι αρχαίοι αντιλαμβάνονταν τη
γνώση, δεν σκοπεύω να υποστηρίξω ότι υπήρχε απόλυτη ομοφωνία
μεταξύ τους στον τρόπο που κατανοούσαν την ικανότητα αυτή. Δίχως
αμφιβολία, υπήρχαν στην αρχαιότητα σημαντικές διαφορές και
εναλλακτικές προτάσεις στην ανάλυση των γνωστικών ικανοτήτων,
αλλά, όπως εμείς χρησιμοποιούμε στις μέρες μας τη γενική σύλληψη
της δικαιολογητικής κατανόησης της γνώσης για να μιλήσουμε
συνολικά για τις διάφορες εκδοχές της έννοιας «γνώση» στις
ποικίλες σύγχρονες γνωσιοθεωρητικές ερμηνείες, κατά τον ίδιο
γενικό τρόπο χρησιμοποιώ κι εγώ την καταστατική σύλληψη της
γνώσης ως μια ευρεία έννοια στην ανάλυση του τρόπου που οι
αρχαίοι εξηγούσαν τη γνώση...(Λήψη
ολόκληρου του αρχείου)
