Αρχαία και σύγχρονη Δημοκρατία
Υπάρχουν παραδόσεις τόσο
φριχτές, ώστε μόνον κάτι αυστηροί ιστορικοί επιστήμονες
μπορούν να τις αντέξουν
1.
Είχα δυό αφορμές για τη σημερινή επιφυλλίδα. Η
πρώτη ήταν, προ μηνός, ο μεσσιανιστικός τουπές του
καλόπαιδου που έχτιζε με τούβλα την είσοδο των Γραφείων
της Επιτροπής Ερευνών του Πολυτεχνείου, γράφοντας στα «Nike»-του
τις δημοκρατικές διαδικασίες, καθώς και τη γνώμη και τα
συμφέροντα του... «υπόλοιπου λαού». Η άλλη αφορμή ήταν
μια συνέντευξή μου σε μια παραγωγή του οτρηρού Ιδρύματος
Μείζονος Ελληνισμού, με θέμα «η σχέση ανάμεσα στην
Αρχαία και στη σύγχρονη Δημοκρατία».
Λοιπόν, είναι καταρχήν εύκολες ορισμένες τυπικές
συγκρίσεις, όπως: «Τότε η Δημοκρατία ήταν η εξαίρεση -
σήμερα είναι οιονεί κανόνας» (λέμε τώρα). Ή, «τότε η
Δημοκρατία ήταν άμεση - σήμερα είναι έμμεση». Ασε βέβαια
που κι εκείνη η αμεσότητα δέν αφορούσε γυναίκες,
μετοίκους και δούλους (την συντριπτική πλειονότητα των
κατοίκων της πόλεως δηλαδή) - αλλ' ούτε κι η σημερινή
Δημοκρατία είναι τελείως έμμεση παντού: Υπάρχουν ευτυχώς
μερικοί πυρήνες ριζοσπαστικότερης δημοκρατίας σε
κάμποσες μικρές κοινωνίες.
2. Ο σύγχρονος προβληματισμός για την λεγόμενη
Παγκοσμιοποίηση με παρασύρει όμως να παρατηρήσω οτι καί
οι Αθηναίοι (τον καιρό που κυριαρχούσαν στο Αιγαίο)
έκαμαν εξαγωγή της Δημοκρατίας-τους όπου μπορούσαν. Οπως
κι εμείς σήμερα επιθυμούμε για όλους την δυτική
Δημοκρατία-μας, άσχετο άν η ιερή αυτή ευχή έγινε ρεζίλι
μετά απ' την αμερικανική απλοϊκότητα (τουλάχιστον).
Υποστηρίζω οτι, καί τότε καί τώρα, η ευχή αυτή ήταν
καλή. Δέν θα συνυπογράψω δηλαδή την μεταμοντέρνα
αντίληψη «κάτω τα χέρια απ' τις τοπικές παραδόσεις»:
Υπάρχουν παραδόσεις τόσο φριχτές (ιδίως ενάντια στους
ασθενέστερους: παιδιά, γυναίκες, αμόρφωτους), ώστε μόνον
κατι αυστηροί ιστορικοί επιστήμονες μπορούν να τις
αντέξουν...
Ωστόσο, ξέρομε τώρα καλά οτι η Δημοκρατία δέν «φοριέται»
εκ των άνω. Οι διεσπαρμένες φυλές που κατοικούσαν την
Αρχαία Αττική, διέθεταν ήδη καναδυό αιώνες πείρα «Πολιάδος
Κοινότητος», πρίν να τις εύρει ώριμες η δημοκρατική
οργανωτικότητα του Κλεισθένους. Και (επί τη ευκαιρία) τί
μας λέει άραγε το αντιφατικό γεγονός οτι ο ώριμος Δήμος
δέν είχε παρα ταύτα καταφέρει να κρυσταλλώσει μια
Δημοκρατία, αλλα περίμενε έναν αριστοκράτη όπως ο
Κλεισθένης για να την οργανώσει; Πολύ δε περισσότερο που
η μεταγενέστερη ενεργός συνεργασία διαφόρων
αριστοκρατικών γενών της Αθήνας με τη Δημοκρατία, θα
στηρίξει τη Δημοκρατία. Εξ ανάγκης, θα μου πείτε. Εστω.
Αλλά όλα τούτα εμένα μου φαίνονται σαν ενα ιστορικό
δίδαγμα αθηναϊκού ρεαλισμού, περι του πώς μεγιστοποιεί
κανεις μιαν Ανάπτυξη, αξιοποιώντας όλες τις δυνάμεις της
Πόλεως. Σοφότατες οι Κοινωνίες που καταφέρνουν να
αξιοποιούν ό λ ε ς τις δυνάμεις τους, αντί να
αυτοευνουχίζονται. Ας τ' ακούνε κι οι δικοί-μας
ιδιωτεύοντες «διανοούμενοι», αφενός, αλλα και οι
γραφικοί λαοκράτες-μας αφετέρου που χαραμίζουν τα
καλύτερα μυαλά του Λαού-μας, κάτω απ' τον ισοπεδωτήρα
του ελληνικού πανεπιστημίου.
3. Είναι επίσης πολύ ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε
οτι στην Αρχαία Αθήνα, έδρα της Δημοκρατίας, ήταν η
ΑΓΟΡΑ, ο Κεραμεικός - ο χώρος των Τεχνικών Εργαστηρίων
δηλαδή. Πλήθος πολιτικές διεργασίες τελούνταν στην
καρδιά τής Τεχνολογίας. Γι' αυτό και Προστάτες της
Αγοράς θα είναι οι κατεξοχήν Τεχνικοί θεοί, ο Ηφαιστος
και η Εργάνη Αθηνά. Ετσι υποδηλώνεται νομίζω οτι η
αθηναϊκή Δημοκρατία σύμ-πλέχθηκε με την Τεχνολογία και
με την παρεπόμενη Οικονομία - χωρίς την (βαθύτατα
αντιλαϊκή) υπεκφυγή του δήθεν δ ι χ α σ μ ο ύ ανάμεσα
στα χωριστά, λέει, βασίλεια των Πνευματικών και των
Υλικών Αξιών. Κι ετούτο το χαρακτηριστικό, μου φαίνεται
οτι τονίζει (άλλη μια φορά) αυτό που αποκάλεσα αθηναϊκόν
ρεαλισμό: Δέν θα ήταν εύκολο να στεριώσει μια τόσο
περίπλοκη Δημοκρατία μέσα σ' ένα ουτοπικό περιβάλλον
υποανάπτυξης. Η διάθεση για τις όποιες ατομικές θυσίες
που απαιτεί η Δημοκρατία, ενθαρρύνεται όταν η Οικονομία
ανθεί - και μάλιστα εν Δημοκρατία, με τις λίγες έστω
αναδιανεμητικές-της συνέπειες. Εξ άλλου, η αποδοτική
αθηναϊκή Δημοκρατία είχε μεγάλες λειτουργικές δαπάνες.
Πλήθος πολιτών που συμμετείχαν στις διαδικασίες,
ελάμβαναν «μισθόν». Ενώ πλήθος δαπανών της Δημοκρατίας
θα καλύπτονται απο χορηγούς - κι όχι μόνο στον χώρο του
θεάτρου, αλλά και στη ναυπήγηση πολεμικών πλοίων (Πασίων
ο τραπεζίτης), στην κατασκευή δημοσίων κρηνών (Περικλής,
ο γνωστός μας), κλπ. Κι ίσως δέν ήταν τυχαίο που ο
πατέρας του Δημοσθένους ήταν σιδηροβιομήχανος (μαχαίρια,
κλίνες, κ.ά.), ενώ ο πατέρας του Λυσίου ήταν
μεγαλοκατασκευαστής ασπίδων.
Φαίνεται οτι η παραγωγική κι η εμπορική διαδικασία,
συνιστούν έδαφος ευνοϊκό για τη δημοκρατική οργάνωση της
Κοινότητας - κι η περίπτωση των Αμπελακίων θα
επιβεβαιώσει αργότερα ετούτες τις συγκυρίες.
4. Ας τους ξανασκεφθούμε κι εμείς αυτούς τους δύο
άξονες προαγωγής της Δημοκρατίας (μακρά έμμονη άσκηση,
και εκ των κάτω «Συντροφία»), διότι δέν μπορούμε επ'
άπειρον να κρυβώμαστε πίσω απ' την παπαρδέλα «δέν
στεριώνει η Δημοκρατία στη χώρα μας, επειδή δέν μας
αφήνει το Κεφάλαιο και οι Αμερικάνοι». Ή τέλος-πάντων άς
φέρομε Φιλανδούς κοινωνικούς οργανωτές...
«ΤΟ ΒΗΜΑ»,
25/02/2007
