ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ: Ο 5ος ΑΙΩΝΑΣ
(αντίστοιχα κεφάλαια στο έργο του
H.D.F.
KITTO
«ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ»)
Κατά τη διάρκεια του 6ου αι. έλαβαν χώρα στην Ασία γεγονότα τα
οποία επρόκειτο να επηρεάσουν άμεσα τους Έλληνες. Στα 560 το
βασίλειο της Λυδίας, στα δυτικά της Μικράς Ασίας, γνώρισε έναν
μονάρχη του οποίου το όνομα είναι ακόμα γνωστό, τον μυθικό
Κροίσο. Αυτός κατάφερε να υποτάξει τις ελληνικές πόλεις στην
Ιωνία· αλλά ο Κροίσος ήταν ένας πολιτισμένος άνθρωπος και κάτι
σαν φιλέλληνας, και η κυριαρχία του δεν αποτελούσε συμφορά. Του
αρκούσε να ελέγχει τις πόλεις μέσω Ελλήνων τυράννων φιλικά
προσκείμενων σε αυτόν.
Την ίδια περίπου περίοδο ένας Πέρσης ανέβηκε στον θρόνο του
βασιλείου της Μηδίας, ακόμη πιο ανατολικά. Αυτός ήταν ο Κύρος ο
Μέγας, ο οποίος, βασιλεύοντας στα βόρεια της Μεσοποταμίας,
κατέλαβε τη Βαβυλωνία, η οποία τότε κυβερνιόταν από τον γιο μιας
άλλης γνωστής μορφής, του «Ναβουχοδονόσορα, του βασιλιά των
Ιουδαίων». Αρχικά όμως ασχολήθηκε με τη δυτική γείτονά του, τη
Λυδία. Αυτές οι δύο δυνάμεις είχαν ήδη βρεθεί σε πόλεμο από την
εποχή των προκατόχων του Κύρου και του Κροίσου, έναν πόλεμο ο
οποίος είχε σταματήσει με μια ολική έκλειψη ηλίου· τα
στρατεύματα, μαθαίνουμε, συγκλονίστηκαν τόσο πολύ από αυτήν,
ώστε αρνήθηκαν να συνεχίσουν τη μάχη. Αυτή ήταν η έκλειψη που
προβλέφτηκε από τον Θαλή τον Μιλήσιο.
Ο δεύτερος πόλεμος ξεκίνησε από τον Κροίσο. Συμβουλεύτηκε το
μαντείο των Δελφών, για το οποίο έτρεφε τη μεγαλύτερη εκτίμηση
(έτσι έλεγαν οι Έλληνες), και αυτό τού είπε πως αν περάσει τον
ποταμό Άλυ, το σύνορο ανάμεσα σε αυτόν και τον Κύρο, θα
κατέστρεφε μια ισχυρή αυτοκρατορία. Δυστυχώς, αυτή ήταν η δική
του. Ο ανόητος άνθρωπος είχε ξεχάσει να ρωτήσει ποια
αυτοκρατορία θα κατέστρεφε.
Αυτό έφερε την περσική δύναμη μέχρι το Αιγαίο, το 548 π.Χ.
Η αφήγηση του Ηρόδοτου γι’ αυτά τα γεγονότα είναι ένα από τα πιο
ενδιαφέροντα κομμάτια του ενδιαφέροντος έργου του. Είναι
χαρακτηριστικό το ότι η πρώτη ιστορία της Μεσοποταμίας επρόκειτο
να γραφτεί από έναν Έλληνα. Η ιστορία αυτή είναι διανθισμένη με
θαυμαστές ιστορίες. Υπάρχει η ιστορία —πολύ εκτεταμένη για να
ειπωθεί εδώ— της γέννησης του Κύρου. Εν συντομία, είναι η κοινή
ιστορία του θαυμαστού παιδιού που προφητεύεται ότι θα γεννηθεί
και θα κάνει διάφορα κατορθώματα. Κάποιος προσπαθεί να εμποδίσει
τη γέννηση ή να σκοτώσει το παιδί. Η προσπάθεια αποτυγχάνει και
η προφητεία κατ’ αρχάς εκπληρώνεται. Μια ελληνική μορφή της
ιστορίας αυτής είναι ο μύθος του Οιδίποδα, και είναι ενδιαφέρον
να συγκρίνουμε την ιστορία του Κύρου που αφηγείται ο Ηρόδοτος
με τον Οιδίποδα τύραννο που συνέθεσε ο φίλος του, ο Σοφοκλής-
κατ’ ουσίαν πρόκειται για την ίδια ιστορία, αλλά ο Σοφοκλής τής
έδωσε ένα ατέλειωτα σημαντικότερο νόημα.
Έπειτα υπάρχει η ιστορία της συνάντησης μεταξύ Κροίσου και
Σόλωνα, για την οποία πρέπει να βρούμε χώρο, καθώς ρίχνει τόσο
φως στον ελληνικό τρόπο σκέψης. Ο Σόλων στα ταξίδια του
φιλοξενήθηκε βασιλικά από τον Κροίσο, ο οποίος τού έδειξε τον
τεράστιο πλούτο των θησαυροφυλακίων του. (Η ιστορική ακρίβεια
επισημαίνει πως ο Σόλων τότε είχε ήδη πεθάνει πριν από κάποια
χρόνια.) Ο Κροίσος είπε: «Σόλων, γνωρίζω τη φήμη σου ως
φιλοσόφου και γνωρίζω πως έχεις ταξιδέψει μακριά και έχεις δει
πολλά. Πες μου, ποιος είναι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος που
έχεις ποτέ γνωρίσει;» Αυτό το ρώτησε, λέει ο Ηρόδοτος, έχοντας
στο μυαλό του πως ο ίδιος ήταν ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος. Αλλά
ο Σόλων χωρίς δισταγμό τού είπε πως ήταν ο Τέλλος ο Αθηναίος·
γιατί ο Τέλλος έζησε σε μια ευνομούμενη πόλη, είχε γιους που
ήταν γενναίοι και ενάρετοι, γνώρισε τη γέννηση υγιών εγγονιών κι
έπειτα, μετά από μια ζωή ευτυχισμένη όσο η φύση του ανθρώπου το
επιτρέπει, πέθανε πολεμώντας γενναία για την Αθήνα εναντίον της
Ελευσίνας και θάφτηκε με ξεχωριστές τιμές και όλοι τον θυμούνται
με ευγνωμοσύνη.
Ο Κροίσος έπειτα ρώτησε ποιος έρχεται δεύτερος σε ευτυχία,
ελπίζοντας να τον αναφέρει στη δεύτερη θέση. «Ο Κλέοβις και ο
Βίτων από το Άργος», απάντησε ο Σόλων. Αυτοί ήταν δυο νέοι με
αρκετή περιουσία· και οι δύο κέρδισαν νίκες στους Αγώνες· και ο
θάνατός τους ήταν αξιοσημείωτος. Η μητέρα τους έπρεπε να μεταβεί
στον ναό της Ήρας, πέντε μίλια μακριά, για κάποια γιορτή. Καθώς
το βόδια δεν γύρισαν αρκετά νωρίς από το λιβάδι, οδήγησαν οι
ίδιοι την άμαξα. Στη γιορτή όλοι επευφήμησαν τη δύναμη των νέων
και συγχάρηκαν τη μητέρα τους. Κι εκείνη, σε μια μέθη ευτυχίας,
προσευχήθηκε στη θεά να χαρίσει στους γιους της τη μεγαλύτερη
ευλογία που μπορεί να λάβει ένας άνθρωπος- και η προσευχή της
εισακούστηκε· γιατί μετά τη θυσία και το γεύμα οι δύο νέοι
κοιμήθηκαν μέσα στον ίδιο τον ναό και δεν ξύπνησαν ποτέ.
Ο Κροίσος ενοχλήθηκε επειδή ο Σόλων τον θεωρούσε λιγότερο
ευτυχισμένο από απλούς πολίτες, αλλά ο Σόλων επισήμανε πως ένας
άνθρωπος ζει πολλές μέρες και κάθε μέρα φέρνει κάτι
διαφορετικό· γι’ αυτό,
μηδένα πρό τοῦ τέλους μακάριζε.
Ποτέ δεν είσαι βέβαιος.
Αλλά η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Χρόνια αργότερα ο Κροίσος,
προς έκπληξη όλων, νικήθηκε από τον Κύρο και πιάστηκε
αιχμάλωτος. Ο Κύρος τον έδεσε και τον έβαλε πάνω σε έναν σωρό
από ξύλα για να καεί ζωντανός, είτε (λέει ο Ηρόδοτος) για να
εκπληρώσει κάποιο τάμα, είτε ως θυσία για τη νίκη, είτε για να
δει αν κάποιος θεός θα έσωζε έναν τόσο θρησκευόμενο άνθρωπο όσο
ο Κροίσος. Η φωτιά άναψε και ο Κροίσος, φέρνοντας στον νου του
τα λόγια του Σόλωνα, αναστέναξε δυνατά και φώναξε το όνομά του
τρεις φορές. Τον ρώτησαν γιατί, και τότε ο Κροίσος τούς είπε.
Κατόπιν, ο Κύρος μετάνιωσε, και είναι ενδιαφέρον να δούμε γιατί
αυτή η καθαρά ελληνική ιστορία τον παρουσιάζει να μετανιώνει.
Όχι από κανέναν ηθικό ενδοιασμό· δεν συνειδητοποιεί πως είναι
φριχτά σκληρός. Αναλογίζεται πως, όντας και ο ίδιος άνθρωπος,
πρόκειται να κάψει έναν άλλον άνθρωπο ζωντανό, έναν ο οποίος
ήταν εξίσου ευτυχισμένος με αυτόν. Στην πραγματικότητα,
ακολουθεί το ελληνικό ρητό γνώθι σαυτόν, το οποίο σημαίνει
«θυμήσου τι είσαι», ένας άνθρωπος που υπόκειται στις μεταβολές
και στους περιορισμούς των θνητών. Γι’ αυτό, λέει ο Ηρόδοτος,
φοβούμενος την ανταπόδοση και αναλογιζόμενος πως τίποτα το
ανθρώπινο δεν είναι σταθερό, διέταξε να σβηστεί η πυρά. Αλλά
αυτό ήταν πλέον αδύνατο. Γι’ αυτό ο Κροίσος επικαλέστηκε τον
Απόλλωνα να τον σώσει, αν οι πλούσιες προσφορές που είχε κάνει
τού είχαν εξασφαλίσει οποιαδήποτε συμπάθεια εκ μέρους του θεού.
Τότε μαζεύτηκαν σύννεφα στον καθαρό ουρανό και έπεσε
καταρρακτώδης βροχή και η φωτιά έσβησε. Μετά από αυτό ο Κροίσος
και ο Κύρος έγιναν φίλοι, και ο Κροίσος έδωσε στον Κύρο μερικές
έξυπνες συμβουλές για το πώς να κυβερνήσει τους Λυδούς. Αυτός
είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Ηρόδοτος πίστευε πως έπρεπε να
γράφεται η ιστορία...
Εικάζεται πως η πολιτική του μαντείου ήταν να εμπλέξει
τον Κροίσο και τον Κύρο σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο, προς
όφελος της Ελλάδας.
