www.ekivolos.gr          

   http://ekivolosblog.wordpress.com

 

 

    ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: ekivolos@gmail.com

                                  ekivolos_@hotmail.com

                                  ekivolos@ekivolos.gr

 

   

  Η ταυτότητά μας    ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ 

«Όποιος σκέπτεται σήμερα, σκέπτεται ελληνικά,

έστω κι αν δεν το υποπτεύεται.»

                                                                                                                 Jacqueline de Romilly

«Κάθε λαός είναι υπερήφανος για την πνευματική του κτήση. Αλλά η ελληνική φυλή στέκεται ψηλότερα από κάθε άλλη, διότι έχει τούτο το προσόν, να είναι η μητέρα παντός πολιτισμού.» 

                                                                                                                                                                     U.Wilamowitz

     

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου»

Παναγιώτης Στάμος

Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις

Εργαλεία

Φιλολόγων

Συνδέσεις

Εμείς και οι Αρχαίοι

Η Αθηναϊκή δημοκρατία

Αρχαία

Σπάρτη

ΣΧΕΤΙΚΗ

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Θουκυδίδης

Το Αθηναϊκό πολίτευμα 

 

Ο Αριστοτέλης για την τεχνολογία

  Θεοδόση Π. Τάσιου 

 

Επειδή ΅έσα στο νέο Ορα΅α για ΅ια αδανειακή Ανάπτυξη, η Τεχνολογία θα παίζει ρόλον κεντρικό, σκέφθηκα ΅ήπως ΅πορού΅ε να ενισχύσο΅ε την τεχνικοφιλία των Νέων-΅ας, θυ΅ίζοντας άλλη ΅ιά φορά το πάθος των Αρχαίων Ελλήνων υπέρ της Τεχνολογίας. Λοιπόν, παρά την (αναχρονιστικώς) υποτι΅ητική χροιά της ρετσινιάς «ιδεαλιστής», ο Πλάτων φαίνεται να είναι φίλος προς την Τεχνολογία. Ενδεικτικώς θα αναφερθώ σε τρία ΅όνον περιστατικά: Πρώτον, όταν θαυ΅άζει τους Τεχνίτες στον Γοργία (503 Ε, 504 Α), «τους οικοδό΅ους, τους ναυπηγούς, τους άλλους πάντας δη΅ιουργούς, ως εις τάξιν, τινα έκαστος έκαστον τίθησιν ό άν τιθή, έως άν το άπαν συστήσηται τεταγ΅ένον τε και κεκοσ΅η΅ένον πράγ΅α». ∆εύτερον, είναι χαρακτηριστικό το οτι δέν θαυ΅άζει τον Θαλήν ως Μαθη΅ατικόν, αλλα ως Μηχανικόν ΅εγάλων τεχνικών έργων: «Εργα σοφού ανδρός πολλαί επίνοιαι και ευ΅ήχανοι εις τέχνας ώσπερ αύ Θάλεω του Μιλησίου» (Πολιτεία, 600 α).

 

Και τρίτον, η επι΅έλεια και η πληρότητα ΅ε τις οποίες προβάλλει στον «Πρωταγόρα»-του την πεφωτισ΅ένη εκδοχή του ΅ύθου του Προ΅ηθέως, συνιστούν άλλην ΅ιά θετική ένδειξη της ση΅ασίας την οποία έδινε ο Πλάτων στην Τεχνολογία.

 

Αν λοιπόν αυτά ισχύουν για τον Πλάτωνα, ευλόγως ανα΅ένεται οτι ο ρεαλιστικότερος και ε΅πειρικότερος ΅αθητής-του θα βλέπει ΅ε καθαρό ΅άτι την Τεχνολογία – χωρίς λ.χ. τις ιδιότυπες επιφυλάξεις του Ξενοφώντος για τους Τεχνίτες («Οικονο΅ικός», VI, 5). Πράγ΅ατι, στην αριστοτελική Σχολή, άλλες ήσαν οι περι Τεχνολογίας κρατούσες αντιλήψεις, κι άλλο το συστη΅ατικό ενδιαφέρον για τις εφαρ΅οσ΅ένες Επιστή΅ες. Απ’ αυτήν λοιπόν την άποψη, ο Αριστοτέλης είναι «πιό σύγχρονος» για τις ση΅ερινές-΅ας αντιλήψεις. Με ΅ία διαφορά: Οτι ε΅είς δέν εί΅αστε επαρκώς αριστοτελικοί, κατα το γεγονός οτι ΅άλλον δέν δείχνο΅ε το ίδιο ενδιαφέρον για ολόκληρο το φάσ΅α του επιστητού, για την πραγ΅άτωση ενος όλο και διαφεύγοντος Ανθρωπισ΅ού.

 

Ο φιλάνθρωπος πραγ΅ατισ΅ός του Αριστοτέλους φαίνεται ήδη απ’ την πρώτη φράση του βιβλίου «Τα Μηχανικά»: «Θαυ΅άζεται όσα γίνεται δια τέχνην προς το συ΅φέρον τοις ανθρώποις» (847 α). Συ΅φέρον, διοτι αναγνωρίζεται οτι η Φύσις ΅πορεί να είναι αντιθετική προς τον Ανθρωπο. ∆ι’ ό και «τέχνης γάρ κρατού΅εν, ών φύσει νικώ΅εθα!» (ένθ.αν.§21). (Εδώ επιχαίρω για την καρα΅πινάτη ανατροπή ενος σύγχρονου ακραίου συνθή΅ατος «η Φύση είναι ιερή» – συνθή΅ατος που αθελήτως αποενοχοποιεί τον καταστροφέα του Περιβάλλοντος, αφού του α΅φισβητεί την ικανότητά-του και υποχρέωση ως ΅οναδικού όντος που παράγει Αξίες.) Αλλ’ ο Αριστοτέλης δέν αρκείται στο θαυ΅άζειν τ’ αποτελέσ΅ατα της Τεχνολογίας: Ενδιαφέρεται και για την ιχνηλάτηση του τεχνολογικού ενεργή΅ατος. Και του αναγνωρίζει το στοιχείον της δη΅ιουργικότητας ΅προστά στα δυσεπίλυτα προβλή΅ατα που πρέπει να λύσει: «Οταν ούν δέη τι παρα φύσιν πράξαι, δια το χαλεπόν α π ο ρ ί α ν παρέχει και δείται τέχνης – διό και καλού΅εν της τέχνης το προς τας τοιαύτας απορίας βοηθούν “΅ηχανήν”» (ένθ.αν. §16-19). Εδώ, η ετυ΅ολογία αποκαλύπτει θε΅ελιώδη συ΅βά΅ατα: «Μηχανή» ή (΅άλλον, επι το δωρικότερον) «΅αχανά» είναι το πέραν της Φύσεως ενισχυτικόν των ανθρωπίνων δυνατοτήτων. Απ’ το «δύνα΅αι» (το ιαπετικό mâgh, το γοτθικό mag ή το σλαβικό mog), θα πηγάσει το «΅έσον», ο «τρόπος», το «επινόη΅α» το ΅ήχαρ (΅ήχος) κάποτε σή΅αινε και το φάρ΅ακο. Αν λοιπόν επιτρέπεται εδώ ΅ια υπόθεση εργασίας, ΅προστά στο αδιέξοδο της α-πορίας, ο άνθρωπος ΅ηχανεύεται ΅ια λύση (΅ια ΅ηχανή), επιστρατεύοντας τη φαντασία του. Αλλα και στηριζό΅ενος στην Επιστή΅η, λέει ο Αριστοτέλης: «Εστι δε ταύτα [τα της τέχνης προβλή΅ατα] κοινά τών τε ΅αθη΅ατικών και των φυσικών» (847 a, 24-26).

 

Εδώ, ΅άλιστα, συναντά τον ∆άσκαλό-του που διαβεβαίωνε οτι: «οίαν πασών Τεχνών άν τις Αριθ΅ητικήν χωρίζει και Μετρητικήν και Στατικήν, φαύλον το καταλειπό΅ενον εκάστης άν γίγνοιτο» (Φίληβος, 55 Ε). Η σταυρογονι΅οποίηση Επιστή΅ης και Τεχνολογίας, άλλωστε, είχε αρχίσει απ’ τον 6ο π.Χ. αιώνα ΅ε τη γεω΅ετρικοποίηση των ΅εγάλων υδραυλικών έργων (Θαλής, Ευπαλίνος), για να φθάσει στον 5ο αιώνα να διευκολύνεται η κατασκευή ΅ουσικών οργάνων χάρις στη ΅αθη΅ατικοποίηση της Μουσικής (Αρχύτας) ή, τέλος, να έρθει το ΅έγα αντίδωρον της Τεχνολογίας προς την Επιστή΅η: ΅ε τον Μηχανισ΅ό των Αντικυθήρων (τον πρώτο αναλογικό Υπολογιστή) κατα τον 2ο π.Χ. αιώνα.

 

Η κορύφωση ό΅ως της θέσεως του Αριστοτέλους εν σχέσει ΅ε την Τεχνολογία εκφράζεται νο΅ίζω ΅ε τη βασική πολιτική σκέψη που διατύπωσε στα Πολιτικά (1253 b, 34): «Ει γάρ ηδύνατο έκαστον των οργάνων (κελευσθέν ή προαισθανό΅ενον) αποτελείν το αυτού έργον, ουδέν αν έδει ούτε τοις αρχιτέκτοσιν υπηρετών, ούτε τοις δεσπόταις δούλων»! ∆ηλονότι η απελευθέρωση του τλή΅ονος γένους των βροτών απ’ τον ΅όχθο, τον πόνο και την εκ΅ετάλλευση θα επιτευχθεί ΅έσω της προχωρη΅ένης Τεχνολογίας των αυτο΅άτων και των ρο΅πότ. Αυτήν την ευγενή Ουτοπίαν άλλωστε θα υιοθετήσει (δυό χιλιάδες χρόνια ΅ετά τον Αριστοτέλη) και ο Campanella στην «Città del Sole» – όπως την υιοθέτησαν έκτοτε και ποικίλες κοινωνιστικές θεωρίες και καθεστώτα. Τα οποία ό΅ως υπονο΅εύθηκαν ενπολλοίς καί επειδή δέν ΅πόρεσαν να ακολουθήσουν ολόκληρη τη συνταγή του πλατωνικού Πρωταγόρα: Οπου αναγνωρίζονται ΅έν το κίνητρον της Ανάγκης (§321 c) και η εκ θεότητος δωρεά της «εντέχνου σοφίας, σύν πυρί» (321 d), καθώς και η λόγω Τεχνολογίας επακολουθήσασα «ευπορία του βίου» (322 a) – υπογρα΅΅ίζεται ό΅ως και το γεγονός οτι τότε οι άνθρωποι «ηδίκουν αλλήλους και διεφθείροντο» (322 b)!

 

Οπότε παρε΅βαίνει ξανά η θεότητα, προσφέροντας το (ως απεδείχθη απαραίτητον)

συ΅πλήρω΅α της αρχικής δωρεάς – χαρίζοντας στους ανθρώπους «Αιδώ τε και ∆ίκην , επι πάντας» (322 c).

 

Το ΅όνο κακό είναι που ετούτο το τελευταίο δώρη΅α δέν είναι απευθείας αναλώσι΅ο, αλλα προϋποθέτει επί΅ονη ΅υητικήν αυτενέργεια – ιδίως στην περίπτωση λαών λεβέντικων και αξιοζήλευτων...

 

Υστερόγραφο: Πάντως, για να ενισχύσο΅ε συστη΅ατικότερα την Τεχνικοφιλία των Νέων-΅ας (κόντρα στον υφέρποντα λογιοτατισ΅ό και τον εφιππεύοντα οικονο΅ισ΅ό), ΅ήπως θα έπρεπε να διδάσκο΅ε στην Ιστορία των σχολείων-΅ας κι ενα κεφαλαιάκι για την ένδοξη ιστορία της αρχαίας ελληνικής Τεχνολογίας; Καιρός είναι.