Ο ΤΡΟΦΩΝΙΟΣ ΣΤΗ ΛΙΒΑΔΕΙΑ
Μυστηριακές όψεις μιας μαντικής λατρείας στη
Βοιωτία
Pierre
Bonnechere
Το Μαντείο του Τροφωνίου συγκαταλέγεται ανάμεσα στα καλύτερα
τεκμηριωμένα αρχαία μαντεία, χάρη σε ένα εντυπωσιακό κεφάλαιο
του Παυσανία. Εκεί ακούμε τον τρόπο με τον οποίον οι
συμβουλεύοντες υποβάλλονταν σε μια μακρά και μοναδική
προετοιμασία, έπειτα από την οποία κατέβαιναν στη γη για να
δώσουν την απάντηση-συμβουλή στον ενδιαφερόμενο, μια εμπειρία
τόσο οδυνηρή που για ημέρες μετά δεν μπορούσαν να γελάσουν. Οι
μελετητές της ελληνικής θρησκείας προσπάθησαν να εκμεταλλευθούν
εξωτικές λεπτομέρειες, αγνοώντας μερικές φορές σημαντικά
θέματα· δυστυχώς, αντιμετώπισαν περισσότερο τη διαδικασία της
συμβούλευσης ως πρόσφατη εξέλιξη, που είχαν επεξεργαστεί οι
ιερείς για να προκαλέσουν το ενδιαφέρον και για να προσελκύσουν
πελάτες προς εν θεσμό που απειλείτο με εξαφάνιση. Στο κεφάλαιο
αυτό, θα 3ΐγράψω μια διαφορετική άποψη.1
Ο Τροφώνιος, κανονικά δεν τοποθετείται ανάμεσα στις μυστηριακές
λατρείες. Παρ’ όλα αυτά, αρκετά πρόσφατες πηγές λένε ξεκάθαρα
πως διεξάγονταν εκεί Μυστήρια. Δυο σχολιαστές του Γρηγορίου του
Ναζιανζηνού, ο Κοσμάς της Ιερουσαλήμ και ο Νόννος αναφέρονται σε
τελετές (που εδώ ορίζονται «ιεροτελεστίες της μυστηριακής
λατρείας») και τις συσχετίζουν με την προσφυγή στο μαντείο.
Ανάμεσα στους σχολιαστές του Αριστοφάνη, κάποιος μιλά για μύηση·
ένας δεύτερος συγκρίνει τις μυστηριακές τελετουργίες που
τελούνταν στο μαντείο του Τροφωνίου με αυτές της Ελευσίνας.2
Κάτι τέτοιο δεν αντιπροσωπεύει παρεξήγηση υστερότερης περιόδου,
ούτε ελληνιστική ή ρωμαϊκή προσθήκη, αλλά μία κληρονομιά που
χρονολογείται από παλιά, τουλάχιστον από τους Κλασικούς χρόνους...3
