Ο ιός Έμπολα ήταν ο λοιμός που
εξόντωσε την αρχαία Αθήνα και τον Περικλή;
Η νόσος των εννέα ημερών και ο
λόξυγγας είναι παρόμοια συμπτώματα που τα αναφέρει και ο
Θουκυδίδης...
Το άρθρο είχε γραφτεί το 1996, στους New York
Times από τον Anthony Ramirez. Η θεωρία ορισμένων ερευνητών
αναφέρει πώς ο ιός Έμπολα υπάρχει περισσότερα χρόνια από όσα
νομίζουμε, ενώ υπάρχει και η αντίθετη άποψη άλλων επιστημόνων.
Συγχρόνως υπάρχει και η θεωρία ότι ο λοιμός που αποδεκάτισε την
Αθηναϊκή κοινωνία της κλασικής εποχής του Περικλή, είναι ίδιος
με τον σύγχρονο έμπολα. Ωστόσο, κανείς δεν έχει απαντήσει με
πειστικά επιχειρήματα ούτε υπέρ, ούτε κατά αυτής τη θεωρίας.
Πριν από περίπου 2.400 χρόνια ένας θανατηφόρος λοιμός είχε
σαρώσει την αρχαία Αθήνα. Σε πέντε χρόνια, έχασαν τη ζωή τους
ίσως το ένα τέταρτο του πληθυσμού της πόλης-κράτους, που ήταν
τότε υπό πολιορκία από την Σπάρτη. Χιλιάδες Αθηναίοι βρήκαν
φρικτό θάνατο. Το πρώτο σύμπτωμα των ασθενών, ήταν ένας
εξοντωτικός πυρετός, ακατάσχετη αιμορραγία από τα μάτια, εμετός
και συνέχεια της αιμορραγίας, ακολουθούμενη από εξανθήματα και
διάρροια. Έτσι, με αυτή την τρομοκρατική μάστιγα, που προκάλεσε
τεράστια θνησιμότητα, ήρθε απροσδόκητα και πρώιμα, το τέλος του
χρυσού αιώνα. Ο πολιτισμός και η οικονομική άνθηση υποχώρησαν
σημαντικά και η μοίρα της Αθήνας επηρεάστηκε καθοριστικά. Άρα
και η πορεία των ελληνικών πόλεων. Ο Περικλής, ο ηγέτης που
σηματοδότησε εκείνη την εποχή, ήταν ένας από τους χιλιάδες
πολίτες που υπέκυψαν στην επιδημία. Η ιστορία δεν έχει δει ποτέ
ξανά τέτοια πανδημία. Ή έχει; Κατά την πάροδο των ετών, ένας
μικρός αριθμός από μελετητές έχουν αναπτύξει αρκετές θεωρίες για
να ταυτίσουν το τότε λοιμό, με δεκάδες σύγχρονες ασθένειες όπως,
χολέρα, ελονοσία, ευλογιά, βουβωνική πανώλη και ίσως κάποιο
είδος συνδρόμου που οδήγησε σε τοξικό σοκ. Έμπολα, σημαίνει
«Μαύρο Ποτάμι» και βρίσκεται στο Ζαϊρ. Προφανώς κάτι τέτοιο το
αγνοούσαν οι Αρχαίοι Αθηναίοι που πέθαιναν κατά εκατοντάδες από
τον λοιμό. Έμπολα, σημαίνει «Μαύρο Ποτάμι» και βρίσκεται στο
Ζαϊρ. Προφανώς κάτι τέτοιο το αγνοούσαν οι Αρχαίοι Αθηναίοι που
πέθαιναν κατά εκατοντάδες από τον λοιμό. Τρεις ερευνητές
ιατρικής και ένας καθηγητής κλασσικών σπουδών θεωρούν ότι ο
λοιμός των Αθηνών (περίπου 430-425 π. Χ. ) ήταν στην
πραγματικότητα μια επίθεση του ιού Έμπολα. O Dr. Patrick Olson,
επιδημιολόγος στο Navy Medical Center στο San Diego και οι
συνάδελφοί του δημοσίευσαν μια σχετική θεωρία στην εφημερίδα «Emerging
Infectious Diseases». Υποστήριξαν ότι ο ιός Έμπολα και τα
σύγχρονα συμπτώματα του, είναι όμοια με εκείνα του αρχαίου
ελληνικού λοιμού, όπως έχει καταγραφεί από τον Θουκυδίδη στο
έργο του «Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου», που ήταν και το
πιο πλήρες σύγγραμα όσον αφορά στην περιγραφή τους. Οι ερευνητές
επεσήμαναν ότι τα περισσότερα θύματα από την αρχαία Ελλάδα, όπως
και της σύγχρονης Αφρικής, έχασαν τη ζωή τους μέσα σε επτά με
εννέα ημέρες. Οι Αθηναίοι θεραπευτές, αρρώστησαν όπως και οι
σημερινοί, ενώ οι Σπαρτιάτες που είχαν στήσει πολιορκία λίγο
μακρύτερα επιβίωσαν. Αυτό δείχνει ότι η αρχαία ασθένεια, όπως
και ο ιός Έμπολα, μεταδιδόταν από αίμα, σάλιο ή επαφή και όχι
μέσω του αέρα. Ο Θουκυδίδης υποστήριξε επίσης ότι η ασθένεια
είχε έρθει από τις ακτές της Αφρικής, κάπου νότια της Αιθιοπίας
Οι Κυανοπίθηκοι στην τοιχογραφία από τον προϊστορικό οικισμό του
Ακρωτηρίου στην Σαντορίνη. Ανήκει στην ώριμη υστεροκυκλαδική
περίοδο. Σύμφωνα με τη θεωρία έφεραν τον λοιμό από την Αφρική
στην Αρχαία Ελλάδα. Οι Κυανοπίθηκοι στην τοιχογραφία από τον
προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου στην Σαντορίνη. Ανήκει στην
ώριμη υστεροκυκλαδική περίοδο. Σύμφωνα με τη θεωρία έφεραν τον
λοιμό από την Αφρική στην Αρχαία Ελλάδα. Ο ιός Έμπολα επίσης από
όσο γνωρίζουμε έχει αφρικανικές ρίζες. Υπάρχουν μάλιστα και
αποδεικτικά στοιχεία ότι γίνονταν ταξίδια από την Αφρική στην
Ελλάδα κατά την αρχαιότητα. Στη Σαντορίνη, ένα νησί στρατηγικής
σημασίας για την Αθήνα, εντοπίστηκαν στα σπίτια τοιχογραφίες που
απεικονίζουν αφρικάνικες πράσινες μαϊμούδες, που είναι γνωστό
ότι μεταδίδουν τον ιό Έμπολα. Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα είναι η
έκθεση που αναφέρει την ύπαρξη έντονου λόξυγγα μεταξύ 15% των
θυμάτων στο Kikwit, Ζαΐρ, σημείωσε ο Dr. Olson. Ο Θουκυδίδης
αναφέρει και αυτός παρόμοια συμπτώματα λόξυγγα. Οι αμφισβητήσεις
Όμως δεν είναι όλοι σύμφωνοι με αυτή τη θεωρία. Ο David Morens,
ένας κορυφαίος επιδημιολόγος και κύριος ερευνητής στο θέμα της
αθηναϊκής πανδημίας, στο Πανεπιστημίου της Χαβάη, στην Manoa,
δήλωσε ότι η ανάγνωση και αναγνώριση των σύγχρονων ασθενειών
βάσει των περιγραφών του Θουκυδίδη είναι ένα λάθος. Ο Θουκυδίδης
ως Αθηναίος στρατηγός, ο οποίος επέζησε από την πανούκλα,
στερούνταν στοιχειωδών ιατρικών γνώσεων, σε σχέση με τον
σύγχρονο του Ιπποκράτη, ανέφερε ο Dr. Morens. Έτσι και οι
περιγραφές των συμπτωμάτων είναι στην καλύτερη περίπτωση
ασαφείς. Η λέξη «φλύκταινες» του Θουκυδίδη για παράδειγμα,
μπορεί να έχει πολλαπλές μεταφράσεις, ως φουσκάλες που έχουν
υγρό ή ως κάλοι που δεν έχουν. Οι φουσκάλες ενδέχεται να
υποδηλώνουν ίσως ευλογιά, που είναι ένας από τους υποψηφίους
ιούς στις έρευνες των επιστημόνων. Αυτό όμως, αποκλείει την
θεωρία της πανούκλας, που θεωρείται ένα άλλο αίτιο. Ο Dr. Morens
και ο συνάδελφός του Πανεπιστημίου της Χαβάης, Robert J. Mark
Littman, καθηγητής κλασσικών σπουδών, δεν επικεντρώνονται στα
συμπτώματα, που δεν τα θεωρούν αξιόπιστα αποδεικτικά στοιχεία,
αλλά στον τόπο και χρόνο του λοιμού. Για παράδειγμα, αναφέρουν
ότι το χρονικό διάστημα του αθηναϊκού λοιμού που έφτασε τα πέντε
χρόνια, αποκλείει ένα ιό σαν τη γρίπη, που διαρκεί μόνο μερικούς
μήνες. Η προέλευση του αθηναϊκού λοιμού από την Αφρική,
αποκλείει να είναι μια μολυσματική νόσος, όπως ο ιός Έμπολα.
Στον αρχαίο κόσμο, επισημαίνουν, δεν υπήρχαν τα μέσα μεταφοράς
που θα μπορούσαν να μεταφέρουν έναν ιό, με ξενιστή μια μαϊμού
από την Αφρική προς την Αθήνα σε λιγότερο από μια εβδομάδα. Τη
στιγμή που η βάρκα θα έφτανε στην Ελλάδα, τόσο οι μαϊμούδες όσο
και οι μεταφορείς πιθανότατα θα είχαν πεθάνει. Υπάρχει και ένα
άλλο μεγάλο ερώτημα που τέθηκε σε σχέση με τον ιό Έμπολα και τη
μάστιγα των Αθηνών. Ο ιός Έμπολα εντοπίστηκε το 1976 και
εμφανίστηκε στο Ζαΐρ τη δεκαετία του 1990. Αν ο Αθηναϊκός
λοιμός, ήταν ο ιός Έμπολα, γιατί δεν καταγράφηκαν άλλα κρούσματα
όλα αυτά τα χρόνια; ebola-_-achient Γιατί η θεωρία του λοιμού
της αρχαίας Αθήνας είναι πιθανή Ο Frank Ryan, Βρετανός ιατρός ο
οποίος γράφει σχετικά με πανδημίες, θεωρεί πως άνθρωπος και
μικρόβια είναι κάτι σαν μια μεταφορά απεικόνισης με το χώμα και
τους σπόρους. Τις περισσότερες φορές μπορούν να ζήσουν μαζί
χωρίς κάποια δράση μεταξύ τους. Αλλά η αλλαγή των όρων
επιβίωσης, σήμερα, του ανθρώπινου πληθυσμού ως «χώμα» στη
συνέχεια προκαλεί ενεργοποίηση στους ιούς, ως «σπόρους» και
μπορεί να οδηγήσει, μερικές φορές, σε θανατηφόρα σύγκρουση. «Οι
πανδημίες εξακολουθούν να είναι μαζί μας«, δήλωσε ο Dr. Ryan,
«διότι οι πρόσφυγες, η έλλειψη υγιεινής λόγω υπερπληθυσμού, το
πολιτικό χάος, όλα τα πράγματα που υπήρχαν στην Αθήνα τότε,
εξακολουθούν να είναι μαζί μας.» Έτσι, αγνοούμε ιστορικά τις
πανδημίες και τους κινδύνους με δική μας ευθύνη. Το μεγαλύτερο
εμπόδιο για να μάθουμε αν ο ιός Έμπολα προκάλεσε τον αθηναϊκό
λοιμό είναι ότι οι σύγχρονοι γιατροί γνωρίζουν πολύ λίγα
πράγματα για τον ιό Έμπολα. «Σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10,
γνωρίζουμε 3 σχετικά με τον ιό Έμπολα, ίσως και λιγότερο«,
δήλωσε ο Karl Johnson, απόστρατος επικεφαλής των ειδικών μονάδων
καταπολέμησης πανδημιών των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων,
ο οποίος αντιμετώπισε τον ιό Έμπολα σε μια πρώτη εξάπλωση στο
Ζαΐρ, κοντά στον Ποταμό Έμπολα «, από όπου πήρε ο ιός το όνομα
του, το 1976. Γραφικό από την εφημερίδα "Καθημερινή" Γραφικό από
την εφημερίδα «Καθημερινή» Τέτοιοι ιοί όπως ο Έμπολα είναι
μυστηριώδεις και τρομακτικοί για τον ίδιο λόγο: μπορεί να έχουν
ταχεία εξάπλωση σε ελάχιστο χρόνο λόγω της μεγάλης ικανότητας
μετάδοσης τους. Χρειάστηκαν οκτώ εκατομμύρια έτη ή και
περισσότερα για να εμφανιστεί ο πίθηκος ως πρωτεύων θηλαστικό
και να γίνει η αλλαγή του 2 τοις εκατό σε γενετική δομή για να
υπάρχουν τα σημερινά ανθρώπινα όντα. Αντίθετα, σε σύγκριση, ο
ιός πολιομυελίτιδας μπορεί να αλλάξει το 2% της γενετικής δομής
του σε πέντε ημέρες, καθώς αυτός είναι ο ακριβής χρόνος που
χρειάζεται για να περάσει από το ανθρώπινο στόμα στο έντερο.
Βάσει αυτού ίσως θα είναι δυνατόν να καταλάβει κάποιος, πόσο
δύσκολο είναι να είμαστε σίγουροι για το πώς διατηρήθηκε και
εξελίχθηκε ένας ιός σε ένα διάστημα 2400 ετών που ίσως
εμφανίστηκε στην Αρχαία Αθήνα....
«Ο λοιμός στην αρχαία Αθήνα ήταν η πρώτη καταγραφή Έμπολα»,
υποστηρίζει ερευνητής
Ο λοιμός που έπληξε την αρχαία Αθήνα στα χρόνια του Περικλή και
στον οποίο αναφέρεται εκτενώς ο Θουκυδίδης κατά την εξιστόρηση
του Πελοπονησιακού Πολέμου, ίσως ήταν η πρώτη καταγραφή του ιού
Έμπολα στην ιστορία, υποστηρίζει Αμερικανός ερευνητής, ένας
ισχυρισμός που έχει γίνει και από άλλους επιστήμονες στο
παρελθόν.
Ο Πάουελ Καζαντζιάν, καθηγητής ιστορίας και λοιμωδών νοσημάτων
του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, σε μια νέα μελέτη του που
δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό "Clinical Infectious Diseases",
σύμφωνα με το Live Science, θεωρεί πιθανό ότι ο λοιμός της
Αθήνας οφειλόταν στον ιό Έμπολα.
Αυτή την εκτίμηση τη βασίζει σε τρία στοιχεία: στην ομοιότητα
των συμπτωμάτων όπως αυτά έχουν καταγραφεί από τον Θουκυδίδη
(υψηλός πυρετός, συνεχείς εμετοί, πονοκέφαλοι, εξάντληση, πόνοι
στο στομάχι, διάρροια, αιμορραγία από το στόμα, αφυδάτωση κ.α.),
στον μεγάλο αριθμό θανάτων μεταξύ των αρρώστων (μετά από επτά
έως εννέα μέρες ασθένειας), καθώς και στην προέλευση της
άγνωστης νόσου από μια περιοχή νότια της Αιγύπτου, που ο
Θουκυδίδης αποκάλεσε «Αιθιοπία», όρο που οι αρχαίοι Έλληνες
χρησιμοποιούσαν για να αναφερθούν γενικότερα στην υποσαχάρια
Αφρική, εκεί δηλαδή όπου είναι γνωστό ότι πρωτοεμφανίσθηκε ο
Έμπολα στην εποχή μας.
«Ασθένειες όπως ο Έμπολα, που συνήθως κατατάσσουμε στην
κατηγορία των νέων ή αναδυόμενων ασθενειών, στην πραγματικότητα
μπορεί να είναι πολύ παλαιότερες από ό,τι συνειδητοποιούμε»
δήλωσε ο Καζαντζιάν. Όπως εκτιμά, Αφρικανοί που είχαν έλθει στην
αρχαία Αθήνα ως δούλοι (υπηρέτες, αγρότες κ.α.), μπορεί να
μετέφεραν τον ιό στην πόλη μέσω του λιμανιού του Πειραιά, όπου
κατέφθασαν με το πλοίο. Θεωρεί επίσης σημαντικό ότι, όπως συνέβη
και στην εποχή μας, οι πρώτοι που πέθαναν από τον λοιμό, σύμφωνα
με τον Θουκυδίδη, ήσαν οι ίδιοι οι γιατροί.
Οι περισσότεροι επιστήμονες θεωρούν ότι το πρώτο ξέσπασμα του
Έμπολα συνέβη το 1976 στη Δημοκρατία του Κογκό (τότε Ζαϊρ). Όμως
επίσης δέχονται ότι ο ιός Έμπολα είναι πανάρχαιος και δεν
αποκλείουν ότι μόλυνε ζώα ακόμη και πριν από 20 εκατομμύρια
χρόνια, πολύ πριν πλήξει και τους ανθρώπους.
Κατά καιρούς, έχουν προταθεί διάφορες νόσοι ως αιτία για τον
πενταετή λοιμό της αρχαίας Αθήνας, γνωστό και ως «σύνδρομο του
Θουκυδίδη», που άρχισε το 430 π.Χ., όπως ο τύφος, η ευλογιά, η
ιλαρά, ο άνθρακας, η βουβωνική πανώλη (πανούκλα) κ.α. Ο
αμερικανός επιστήμονας υποστηρίζει ότι καμίας άλλης ασθένειας τα
συμπτώματα δεν ταιριάζουν τόσο στις αρχαίες περιγραφές, όσο της
νόσου Έμπολα. Ο Καζαντζιάν παραδέχθηκε πάντως ότι η εκτίμησή
του δεν μπορεί να θεωρηθεί οριστική απάντηση και ότι συνεπώς το
ζήτημα παραμένει ανοικτό.
Ο Ουίλιαμ Σάφνερ, καθηγητής προληπτικής ιατρικής και λοιμωδών
νοσημάτων του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Βάντερμπιλτ του
Τενεσί, δήλωσε ότι «μάλλον ποτέ δεν θα μάθουμε τι προκάλεσε την
αθηναϊκή επιδημία. Θεωρώ κάπως τραβηγμένο όμως ότι ο λοιμός της
Αθήνας οφειλόταν στον Έμπολα, αν και είναι ευχάριστο ότι νέοι
άνθρωποι ασχολούνται με το ζήτημα και κάνουν εικασίες».
Σε κάθε περίπτωση, ο Καζαντζιάν επεσήμανε πως οι παρατηρήσεις
του Θουκυδίδη (ο οποίος είχε ο ίδιος νοσήσει, αλλά επέζησε)
προσφέρουν μαθήματα για τον σύγχρονο κόσμο. Ο Έλληνας ιστορικός
παρατήρησε ότι ο φόβος των Αθηναίων επιδείνωσε το πρόβλημα,
καθώς οι άνθρωποι συχνά εγκατέλειπαν τις ευθύνες τους απέναντι
στους άλλους, ενώ παράλληλα συνωστίζονταν σε ορισμένους χώρους,
με συνέπεια να εξαπλώνεται η νόσος πιο εύκολα. Κάτι ανάλογο,
σύμφωνα με τον Αμερικανό ερευνητή, παρατηρείται και στην εποχή
μας, εμποδίζοντας έτσι τις προσπάθειες ελέγχου του Έμπολα στην
Αφρική.
