Ο λοιμός στην Αθήνα
(σχετικά αποσπάσματα από το έργο του
Donald Kagan
«ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ»)
…..Το πιθανότερο είναι ότι ο Περικλής διέκοψε την εκστρατεία του
επειδή πληροφορήθηκε στο μεταξύ τις επιπτώσεις του λοιμού που
είχε ξεσπάσει στην Αθήνα στην αρχή της νέας πολεμικής περιόδου.
Έλεγαν πως ο λοιμός είχε ξεκινήσει από την Αιθιοπία και αφού
εξαπλώθηκε στην Αίγυπτο, τη Λιβύη και σε μεγάλο μέρος της
Περσικής Αυτοκρατορίας, εμφανίστηκε στην Αθήνα. Ο Θουκυδίδης
προσβλήθηκε ο ίδιος από την αρρώστια και περιέγραψε ενδελεχώς τα
συμπτώματά της, που προσομοιάζουν με εκείνα της πνευμονικής
πανώλης, της ιλαράς, του τύφου και πολλών άλλων γνωστών
ασθενειών, αν και δεν ταιριάζουν απόλυτα σε καμία. Προτού
ολοκληρώσει τον κύκλο της το 427, η επιδημία είχε προκαλέσει τον
θάνατο 4.400 οπλιτών, 300 ανδρών του ιππικού και αναρίθμητων
μελών των κατωτέρων, ιδίως, κοινωνικών στρωμάτων, αφανίζοντας
ίσως το ένα τρίτο του πληθυσμού της πόλης.
Το εκστρατευτικό σώμα επέστρεψε μετά τα μέσα Ιουνίου, όταν ο
λοιμός είχε διανύσει ήδη έναν μήνα ζωής στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι
- συνωστισμένοι καθώς ήταν μέσα στην πόλη εξαιτίας της
στρατηγικής του Περικλή - ήταν ιδιαίτερα ευάλωτοι στην
επιδημία, που για μερικούς υπήρξε θανατηφόρα, καταρράκωσε όμως
το ηθικό όλων. Επικράτησε τέτοιος πανικός, που καταλύθηκαν οι
πιο ιεροί δεσμοί του πολιτισμένου βίου, σε σημείο που πολλοί
παρέλειπαν να θάψουν τους νεκρούς με την καθιερωμένη
τελετουργία, την πιο σοβαρή ιεροπραξία των Ελλήνων. Τα βάσανα
του πρώτου χρόνου τα είχαν ανεχτεί με δυσκολία, αλλά «μετά τη
δεύτερη εισβολή των Πελοποννησίων, οι Αθηναίοι, που η γη τους
ρημαζόταν για δεύτερη φορά και τους καταπονούσαν ο λοιμός και ο
πόλεμος, άλλαξαν γνώμη και κατηγορούσαν τον Περικλή ότι εκείνος
τους έπεισε να πολεμήσουν και ότι εκείνος ευθυνόταν για τις
συμφορές που είχαν πέσει πάνω τους» (2.59.1)………………………………….
…….Καθώς πλησίαζε το φθινόπωρο του 430 και ενώ ο λοιμός έκανε
θραύση, οι Αθηναίοι στράφηκαν εναντίον του ηγέτη τους. Η
πρωτόγνωρη συμφορά που έπληττε την πόλη είχε κλονίσει σοβαρά τη
θέση του Περικλή, καθώς οι συμπολίτες του έχαναν την εμπιστοσύνη
τους στη στρατηγική του και θεωρούσαν την αδιαλλαξία του
υπεύθυνη για την παράταση του Πολέμου.
Η θρησκευτική παράδοση έπαιξε και αυτή σημαντικό ρόλο στη
μεταστροφή της κοινής γνώμης. Οι Έλληνες ανέκαθεν πίστευαν πως
οι λοιμοί ήταν θεομηνίες, πως αποτελούσαν, δηλαδή, τιμωρία των
θεών για τις ασέβειες των ανθρώπων. Το πιο γνωστό παράδειγμα
είναι εκείνο το οποίο περιγράφεται στην αρχή της Ιλιάδας: η
θεομηνία που έστειλε ο Απόλλων για να εκδικηθεί την προσβολή την
οποία είχε δεχτεί ο ιερέας του. Άλλα παραδείγματα αναφέρονται
στην παράβλεψη θεϊκών χρησμών ή τη διενέργεια μιαρών πράξεων.
Όταν η επιδημία ενέσκηψε στην Αθήνα, οι γεροντότεροι θυμήθηκαν
έναν αρχαίο χρησμό που είχε προμαντέψει πως «θα έρθει δωρικός
πόλεμος, και μαζί του θα φέρει λοιμό». Το υπονοούμενο είχε στόχο
του τον Περικλή, ο οποίος όχι μόνο υποστήριζε θερμά τη
σκοπιμότητα να συνεχιστεί ο πόλεμος εναντίον των (Δωριέων)
Πελοποννησίων, αλλά ήταν επίσης γνωστός για τον ορθολογισμό του
και τις στενές του σχέσεις με άθεους σοφιστές. Οι ευσεβείς
παρατηρούσαν με νόημα πως ο λοιμός που μάστιζε την Αθήνα δεν
είχε επεκταθεί στην Πελοπόννησο…………………………………………………………
……..Στο μεταξύ ο λοιμός συνέχιζε να αποδεκατίζει το ανθρώπινο
δυναμικό της Αθήνας και να καταρρακώνει το ηθικό των επιζόντων,
ενώ η οικονομική κατάσταση της πόλης ενέπνεε σοβαρές ανησυχίες.
Από τα 5.000 τάλαντα που ήταν διαθέσιμα στην αρχή του Πολέμου
(εξαιρώντας το έκτακτο αποθεματικό των 1.000 ταλάντων), ήδη
είχαν δαπανηθεί σχεδόν 2.700, περισσότερα, δηλαδή, από τα μισά.
