www.ekivolos.gr          

   http://ekivolosblog.wordpress.com

    ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: ekivolos@gmail.com

                                  ekivolos_@hotmail.com

                                  ekivolos@ekivolos.gr

«Όποιος σκέπτεται σήμερα, σκέπτεται ελληνικά,

έστω κι αν δεν το υποπτεύεται.»

                                                                                                                 Jacqueline de Romilly

«Κάθε λαός είναι υπερήφανος για την πνευματική του κτήση. Αλλά η ελληνική φυλή στέκεται ψηλότερα από κάθε άλλη, διότι έχει τούτο το προσόν, να είναι η μητέρα παντός πολιτισμού.» 

                                                                                                                                                                     U.Wilamowitz

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου»

Παναγιώτης Στάμος

Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις

Εργαλεία

Φιλολόγων

Συνδέσεις

Εμείς και οι Αρχαίοι

Η Αθηναϊκή δημοκρατία

Αρχαία

Σπάρτη

ΣΧΕΤΙΚΗ

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Θουκυδίδης

Το Αθηναϊκό πολίτευμα 

ΟΙ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ¹

(αντίστοιχο κεφάλαιο από το έργο του P. Merlan

«Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΕΩΣ ΤΟΝ ΠΛΩΤΙΝΟ»)

 

Α. Ψευδεπίγραφα

 

Δεν γνωρίζουμε κανέναν Πλατωνιστή μετά την Παλαιό Ακαδη­μία και. πριν από τον Εύδωρο που να ενδιαφέρθηκε για το δόγμα των Δύο Αντιθέτων Αρχών και την παρεπόμενη οριζόντια δια­στρωμάτωση, όπως τα απέδωσε στον Πλάτωνα ο Αριστοτέλης. Ο Πλούταρχος, που παραθέτει κείμενο του Ευδώρου σε άλλη περί­πτωση, δεν του δίνει ιδιαίτερη σημασία. Αυτό πάντως δεν σημαί­νει ότι το δόγμα είχε λησμονηθεί τελείως πριν από τον Εύδωρο. Φαίνεται μάλλον ότι, ενώ έχασε τη θέση του μέσα στην Ακαδημία ή παραμερίστηκε, υιοθετήθηκε πλήρως από τους συγγραφείς των μεταπλατωνικών, πυθαγορικών κειμένων.² Αυτοί πάντως ταυτί­ζουν συχνά τις δύο αρχές με τη μορφή και την ύλη του Αριστοτέλους ή με την ενεργό και την παθητική αρχή της Στοάς.³ Ο συ­γκρητισμός είναι ολοφάνερος.

Στο πλαίσιο της έρευνάς μας, είναι καλύτερο να διακρίνουμε αυτά τα κείμενα σε τρεις κατηγορίες.⁴ Η πρώτη αποτελείται από ψευδεπίγραφα. Σ’ αυτήν την κατηγορία δύο ονόματα παρουσιά­ζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον: ο ψευδο-Αρχύτας και ο ψευδο-Βροντίνος (με βάση την παραδοχή ότι το κείμενο του πρώτου, όπως παρατίθεται πρώτα από τον Συριανό και το κείμενο του δευτέ­ρου, όπως παρατίθεται από τον Στοβαίο, ανήκουν στην περίοδο πριν από τον Πλωτίνο).⁵

Σχετικά με τον Βροντίνο, ο Συριανός μας διαβεβαιώνει ότι οι Πυθαγόρειοι γνώριζαν το δόγμα σύμφωνα με το οποίο υπάρχει μία αρχή ανώτερη από τις Δύο Αντίθετες Αρχές. Για να το απο­δείξει, αναφέρει ότι ο Φιλόλαος είπε ότι ο Θεός δημιούργησε το όριο και το άπειρο. Επίσης λέει ότι ο Αρχαίνετος (και δεν φαίνε­ται να υπάρχει λόγος να αλλάξουμε το όνομα σε Αρχύτας) ανα­φέρθηκε σ’ ένα αίτιο πριν από ένα αίτιο και ότι ο Βροντίνος είπε γι’ αυτό το αίτιο ότι είναι πάνω από τη νόηση και την ύπαρξη (ου­σία) και την ξεπερνά σε ισχύ και μεγαλείο.⁶

Και λίγο παρακάτω: Το Εν και το Αγαθόν είναι σύμφωνα με τον Πλάτωνα, πάνω από την ύπαρξη (ουσία) και ότι το ίδιο ισχυ­ρίζονται ο Βροντίνος και όλα τα μέλη της σχολής των Πυθαγορεί­ων.⁷

Για τον Βροντίνο διαβάζουμε στον ψευδο-Αλέξανδρο ότι δί­δασκε ότι «το Ένα είναι η ουσία του Αγαθού».⁸ Αυτό δεν είναι παρά επανάληψη της περίφημης φράσης στην οποία, σύμφωνα με τον Αριστόξενο, κορυφώνεται η ακρόασις του Πλάτωνος σχετικά με το αγαθό.

Ο Στοβαίος διέσωσε ένα κείμενο του ψευδο-Αρχύτα που πα­ρουσιάζει ενδιαφέρον σχετικά με το θέμα μας. Ο ψευδο-Αρχύτας πρώτα εισάγει δύο αντίθετες αρχές την ύλη, την οποία επίσης αποκαλεί ουσία, και τη μορφή. Και προχωρά στη δήλωση ότι πρέ­πει να υπάρχει και μία τρίτη αρχή, που κινείται αφ’ εαυτής και φέρνει τις δύο άλλες κοντά, έτσι ώστε έχουμε τρεις αρχές. Αυτή η τρίτη αρχή πρέπει να είναι, όχι απλά νόηση, αλλά κάτι ανώτερό  της και είναι φανερό ότι αυτό ακριβώς το ανώτερο από τη νόηση είναι που ονομάζουμε Θεό.⁹

Είναι δύσκολο να φανταστούμε πιο συγκρητιστικό κείμενο σε τόσο μικρή έκταση. Οι δύο αρχές, της μορφής και της ύλης, είναι αριστοτελικές. Το να ονομάζει κανείς τη δεύτερη αρχή ουσία αποτελεί θέση της Στοάς. Η διδασκαλία ότι χρειάζεται μία άλλη αρχή για να συνδυάσει τη μορφή και την ύλη ξεκινά πάλι από τον Αριστοτέλη. Η αντίληψη ότι αυτή η τρίτη αρχή κινείται αφ’ εαυτής, είναι πλατωνική καθώς και η τοποθέτησή της πάνω από τη νόηση είναι πλατωνική (και πρωτο-πλωτινική), εκτός αν πούμε ό­τι είναι επίσης και Αριστοτελική, γιατί στο Περί προσευχής ο Αριστοτέλης λέει ότι ο Θεός είναι, είτε νόηση ή κάτι πάνω από τη νόηση,¹⁰ και γιατί στα Ηθικά Ευδήμια λέει ότι υπάρχει μόνο ένα πράγμα ανώτερο από τη γνώση και τη νόηση, δηλαδή ο Θεός.¹¹

Αν υποθέσουμε ότι ο Συριανός, ο ψευδο-Αλέξανδρος ή η πη­γή του, (και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ότι ήταν ο αληθινός Αλέξανδρος) και ο Στοβαίος, αναφέρθηκαν σε ψευδεπίγραφα που υπήρχαν πριν από τον Πλωτίνο, μπορούμε να πούμε ότι σε ο­ρισμένα απ’ αυτά τα ψευδεπίγραφα, το δόγμα των Δύο Αντιθέτων Αρχών χαρακτηρίστηκε Πυθαγόρειο.¹² Επί πλέον, ότι σε κά- ποια από αυτά τα κείμενα έγινε προσπάθεια να ξεπεραστεί ο δυ­ϊσμός αυτού του δόγματος. Και τέλος, ότι σε ορισμένα απ’ αυτά τα κείμενα, η αρχή που ξεπερνά τα αντίθετα περιγράφηκε με ό­ρους παρόμοιους μ’ εκείνους του Πλωτίνου, όταν περιέγραφε αυ­τό το Ένα, περιλαμβανομένου του ισχυρισμού ότι αυτή ξεπερνά ακόμη και τη νόηση. Μπορούμε επίσης να πούμε ότι αυτά που ο Αριστοτέλης απέδωσε ξεκάθαρα στους προ-πλατωνικούς Πυθα­γορείους, δηλαδή οι αρχές του ορίου και του απείρου, στα κείμε­να αυτά απλά εξισώθηκαν με το Ένα του Πλάτωνος και την Αό­ριστη Δυάδα, παρά το γεγονός ότι, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η δεύτερη ήταν καινοτομία του Πλάτωνος.¹³ Από τη στιγμή που ο Αριστοτέλης είπε ότι ο Πλάτων άντλησε κάποια από τα θεμελιώ­δη του δόγματα από τους Πυθαγορείους, αυτό προφανώς χρησίμευσε ως δικαιολογία για να προβληθούν οι Πυθαγόρειοι ως η πηγή για οτιδήποτε είπε ο Πλάτων. Και καθώς ο Πλάτων επέλεξε να παρουσιάσει τον πιο γνωστό από τους διάλογους του ως έργο του Τιμαίου -που όλοι υπέθεσαν ότι ήταν ο Τίμαιος ο Λοκρός, αν και ο Πλάτων ποτέ δεν αποκάλεσε τον εκπρόσωπό του Πυθαγό­ρειο- είναι δυνατόν, ακόμη και καλή τη πίστη απλώς να εξισώσει κανείς τον Πλάτωνα με τον Πυθαγορισμό, ειδικά όσον αφορά το δόγμα των Δυο Αντιθέτων Αρχών.

Θα εξετάσουμε ακόμη ένα ψευδεπίγραφο που χρήζει προσοχής: τον ψευδο-Καλλικρατίδα. Εδώ πάλι, σ’ ένα απόσπασμα που διέσωσε ο Στοβαίος, βρίσκουμε να αναδιατυπώνεται το δόγμα των Δύο Αντιθέτων Αρχών με την ενδιαφέρουσα παραλλαγή ότι ο ψευδο-Καλλικρατίδας συσχετίζει αυτές τις αρχές με τις κατηγο­ρίες του σχετικού και του μη σχετικού.¹⁴ Γνωρίζουμε αυτόν το συνδυασμό από τον Ερμόδωρο¹⁵...

 

Λήψη του αρχείου-pdf