Προέλευση, εξέλιξη και διάδοση του ελληνικού
αλφαβήτου
ΔΕΙΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:
1)
http://www.ekivolos.gr/finikiko%20alfabito.htm
2)
http://www.ekivolos.gr/Elliniki%20grafi.htm
Βασίλειος Βερτουδάκης
Το θέμα μας σήμερα είναι η γραφή,
η γραφή της ελληνικής γλώσσας και μάλιστα το ελληνικό αλφάβητο.
Η γραφή αποτελεί την οπτική
αναπαράσταση της γλώσσας.
Γλώσσα και γραφή αποτελούν δύο
αποφασιστικής σημασίας σταθμούς στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η
εμφάνιση της γραφής, ωστόσο, είναι μια σχετικά πρόσφατη υπόθεση
στη ζωή του ανθρώπινου γένους (μόλις πριν από 5,5 χιλιάδες
περίπου χρόνια, η αρχαιότερη, η σφηνοειδής των Σουμερίων), και
αυτό που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι δεν αποτελεί προϊόν της
βιολογικής εξέλιξης του ανθρώπου, αλλά ένα πολιτισμικό
επίτευγμα, το οποίο δεν έχει καθολική παρουσία. Κάποιοι
πολιτισμοί έφτασαν σε ακμή και κατέρρευσαν χωρίς να αφήσουν
γραπτά ίχνη πίσω τους -π.χ. η αυτοκρατορία των Ίνκας στις
Άνδεις-, ενώ ακόμη και σήμερα, εποχή πληθωρισμού του γραπτού
λόγου, υπάρχουν γλώσσες που είτε δεν έχουν καθόλου γραπτή μορφή
είτε η γραπτή τους μορφή αριθμεί μόλις μερικές δεκαετίες.
Ο προφορικός λόγος, λοιπόν,
προηγείται και ο γραπτός έπεται. Αυτό γίνεται ολοφάνερο στην
ανάπτυξη του παιδιού. Το παιδί μαθαίνει να διαβάζει και να
γράφει πολύ αργότερα, αφότου έχει κατακτήσει τον προφορικό λόγο,
και καταβάλλοντας μεγαλύτερη και πιο συστηματική προσπάθεια.
Σύστημα γραφής όμως δεν σημαίνει
αμέσως και αλφάβητο. Χρειάστηκαν χιλιετίες για να φτάσουμε στο
τελευταίο αυτό στάδιο γραπτής αποτύπωσης της γλώσσας.
Τί προηγήθηκε;
1.
τα εικονογραφικά
συστήματα γραφής, τα γνωστά μας ιερογλυφικά, όπου μια εικόνα,
ένα ιδεόγραμμα, απεικονίζει κυριολεκτικά το αντικείμενο: ένα
πουλί δηλώνει την έννοια «πουλί», το κεφάλι ενός ταύρου ολόκληρο
το ζώο κλπ. (Τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά αποτελούν ένα καλό
παράδειγμα γι’ αυτή την περίπτωση).
2.
τα σημασιογραφικά
συστήματα, όπου ένα γράφημα, ένα σύμβολο δηλαδή -όχι πια μια
εικόνα- εκπροσωπεί μια ολόκληρη λέξη. Η σφηνοειδής γραφή των
Σουμερίων αποτελεί τυπική περίπτωση σημασιογραφικού συστήματος.
3.
ακολουθούν τα
συλλαβάρια, οι συλλαβικές γραφές, των οποίων τα γραφήματα
αποδίδουν τις συλλαβές της γλώσσας. Τέτοιες είναι οι περιπτώσεις
της Γραμμικής γραφής Β και του κυπριακού συλλαβάριου. Το κέρδος
από την εξέλιξη αυτή ήταν τεράστιο. Ενώ στα σημασιογραφικά
συστήματα χρειαζόταν εκατοντάδες συμβόλων για να εκφράσουν την
ποικιλία των σημασιών, στα συλλαβικά συστήματα δεν χρειάζονταν
πάνω από εκατό.
Τελευταίο στάδιο στην αποτύπωση της
γλώσσας είναι τα αλφαβητικά συστήματα, στα οποία κάθε γράφημα,
κάθε γράμμα δηλαδή, αποτυπώνει ένα φώνημα, όπως λέμε στη
γλωσσολογία, ένα φθόγγο δηλαδή. Τα εκατό, τουλάχιστον, σημεία
που χρειαζόταν η συλλαβική γραφή αντικαθίστανται από τριάντα, το
πολύ, σημεία που απεικονίζουν ελάχιστες μονάδες ήχου που δεν
έχουν νόημα, τους φθόγγους, οι οποίοι συνδυαζόμενοι δημιουργούν
την τεράστια ποικιλία των λέξεων -που έχουν βεβαίως νόημα.
Ο στόχος των αλφαβητικών συστημάτων
είναι να υπάρχει μια μονοσήμαντη αντιστοιχία ανάμεσα στα
γράμματα και στους φθόγγους: κάθε φθόγγος να εκπροσωπείται με
ένα μόνο γράμμα και κάθε γράμμα να αντιστοιχεί σε ένα μόνο
φθόγγο. Βέβαια ο προφορικός λόγος αλλάζει πολύ ταχύτερα από τον
γραπτό. Ο γραπτός είναι ιδιαίτερα συντηρητικός, και γι’ αυτό η
μονοσήμαντη αυτή αντιστοιχία φθόγγων και γραμμάτων συχνά
διασαλεύεται. Η ελληνική γλώσσα διαθέτει άφθονα παραδείγματα: ο
φθόγγος /i/ αποδίδεται με πληθώρα
γραφημάτων: ι, η, υ, οι , ει, υι. Στις περιπτώσεις αυτές κάνουμε
λόγο για ιστορική ορθογραφία...
