Θουκυδίδης: τι είναι η διαστροφή
των λέξεων;
Δημήτρης Τζωρτζόπουλος
Η
λέξη και το νόημα
§1
Τι
είναι η λέξη; Ο Πλάτων στον Κρατύλο «430a
κ.εξ.) λέει πως η λέξη προορίζεται να ονομάζει σωστά
το αντικείμενό της και υπ’ αυτή την έννοια είναι, κατά ένα
ορισμένο τρόπο, το όνομα ως το «μίμημα
του πράγματος», το όνομα, που μέσα του δηλώνεται η
ουσία του πράγματος (393d).
Έτσι, η λέξη δεν είναι απλώς τα γράμματα και οι συλλαβές ενός
ονόματος, αλλά εκείνος ο λόγος ή το ρήμα (Wort)
κατά Χάιντεγκερ, που τελεί σε εσωτερική αντ-απόκριση προς
το ενύπαρκτο νόημα ενός κατονομαζόμενου όντος. Η διαστροφή,
συνεπώς, των νοημάτων και των λέξεων συνιστά ένα φαινόμενο, που
εμφανίζεται συνήθως στο πεδίο της πολιτικής σκοπιμότητας
αλλά και σε όλα σχεδόν τα άλλα πεδία της γνωσιακής
σκοπιμότητας του ανθρώπου. Ειδικότερα πρόκειται για εκείνα
τα πεδία, όπου οργανικοί διανοούμενοι ή πανομοιότυποι
ιδεολογικοί προπαγανδιστές ‒με μια φράση: τα
λεγόμενα κομματόσκυλα‒ αυτο-εκμηδενίζονται σε ροδίτσα και
βιδίτσα των παντοίων εξουσιαστικών μηχανισμών,
προκειμένου να αποκτήσουν κάποια αξιωματική αποδοχή,
ελλείψει αυθεντικής τους αυταξίας. Η εν λόγω αυτο-εκμηδένιση,
δηλαδή, είναι η μηδενικότητα, την οποία οι ίδιοι αναζητούν ως
ιδιάζουσα στην ουσία τους. Ένα παρόμοιο δείγμα ιστορικής
σημασίας είναι όσα συναρπαστικά μας αφηγείται ο Θουκυδίδης.
§2
Όταν στην αρχαία Ελλάδα μαινόταν ο Πελοποννησιακός πόλεμος - ο
πιο φονικός και μοιραίος εμφύλιος πόλεμος των Ελλήνων -,
έγραφε ο Θουκυδίδης στο Γ΄ βιβλίο του 82-83, για τη διαστροφή και
τη διαστρέβλωση που υπέστη η σημασία της λέξης ως
τέτοιας:
«Και
νόμισαν πως είχαν δικαίωμα ν’ αλλάξουν και τη συνηθισμένη
αντιστοιχία των λέξεων προς τα πράγματα για να δικαιολογήσουν
τις πράξεις τους. Έτσι η αστόχαστη τόλμη πέρασε για ανδρεία, που
κινείται από φιλία στους συντρόφους, ο δισταγμός, από μέριμνα
για το μέλλον, δειλία που εμφανίζεται ως ευπρέπεια, η γνωστική
μετριοπάθεια ως πρόσχημα ανανδρίας και η ικανότητα να βλέπει
κανείς με σύνεση όλες τις πλευρές μιας κατάστασης, ανικανότητα
δράσης σε όλα· τη βίαιη και οξεία αντίδραση την πρόσθεσαν στα
προτερήματα του ανδρός, και την αποχή από επιβουλές εύλογη
πρόφαση για αποφυγή κινδύνου. Οι περισσότεροι προτιμούσαν να
είναι αχρείοι και να ονομάζονται επιτήδειοι, παρά να είναι
χρηστοί και να τους λένε ευήθεις… Ο λόγος για όλα τούτα είναι η
δίψα για εξουσία, την οποία γεννά η φιλαρχία, η πλεονεξία και το
φατριαστικό πνεύμα»....
